"VARDIR"IN MEŞRU OLAN VE OLMAYAN KULLANIMLARI

                              "VARDIR"IN MEŞRU OLAN VE OLMAYAN KULLANIMLARI

Varoluş sözceleri felsefede her zaman önemli karışıklığa neden olmuştur. O nedenle burada konu hakkında biraz ayrıntıya girelim.

Filozoflar “Mutlak varlık”tan söz ettiklerinde “Varlık”ı tanrılaştırdılar. Kavram olarak Mutlak Varlık’taki “varlık” hipotetiktir, gramatikal bir özneden başka bir şey değildir, “Mutlak” da yüklem olamaz. Bu iki kelimenin yan yana gelmesi dil ötesi bir şeyi varsayar. Bu nedenle “Mutlak Varlık”ın yer aldığı cümleler anlamsızdır. “Mutlak Varlık”ın monoteist kültürlerde Tanrı veya Allah karşılığında kullanılmaları kesinlikle yanlıştır.

Biz burada “Mutlak Varlık”la ilgili dilsel problemlerden çok şu sorunu ele alacağız: “Varlık” nesneye ilişkin bir bildirim olabilir mi? Bir şeye “vardır” demek doğru mudur? Doğruysa hangi durumda ve anlamda “vardır” diyebiliriz.

Dünyanın bütün dillerinde varoluş, anlamlı önermeler kurmaya izin vermez. Gelişmişlik derecesi ne olursa olsun herhangi bir dil varlığı, nesnenin yüklemini yapmaz. Örneğin; çocuğuna bir Eskimo fok balığını, bir Afrikalı zürafayı anlatırken “Fok vardır.”, “Zürafa vardır.” şeklinde değil, “Şu foktur.”, “Şu zürafadır.” diye anlatır. Dil, başlangıçta göstererek öğretilir ve öğrenilir. Gösterme, adı nesneye bir etiketi yapıştırır gibi yapıştırma demektir. Öğrenme de bir bellemedir, öğrenilen adı nesneye yapıştırılmış bir yazıyı okuma gibidir. Kısaca nesnelerin adları ve varoluşları birlikte öğrenilir. Sadece var olanın adı vardır.

Varoluşla ilgili önermeleri ifade etmeye çalıştığımız gündelik dilin cümleleri, yapısal bakımdan kusurludur yani yanlış oluşturulmuştur. Bir varoluş yargısı bir obje hakkında bir şey söylemez. Bir şeyin var olduğunu söylemek, onu nitelemek değildir. Varlık yüklem gibi görülemez. Örneğin; “Dünya vardır.”, “Aristoteles vardır.”, Tanrı vardır.” şeklindeki önermeler totolojidir; onun hakkında hiçbir şey söylem bir nitelik bildirmez, çünkü varoluş bir objenin niteliği, bireylerin otantik bir yüklemi olamaz. Her anlamlı sözce, bir obje ve bir durum arasında doğrudan bir ilişki kurar veya ilişkinin yokluğunu bildirir. “Su sıcaktır.”; “su” ile “sıcak” arasında bir ilişki kurarız. “Su sıcak değildir.” dersek böyle bir ilişkinin olmadığını söyleriz. Oysa “Su vardır.” dersek “su” ile “varlık” arasında, bir ilişki kurmayız. Çünkü “varlık” bir durum değildir.

Var olmak özel ve özgün bir içeriğe sahip değildir. Bu nedenle var olduğunu söylediğimiz objelere ilişkin hiçbir belirlenimde bulunmayız. Oysa “Deniz dalgalıdır.” dersek denize ilişkin bir betim yaparız. Varoluşun bir içeriği olsaydı bazı objelerin varlığını reddedebilirdik ve var olmayan nesnelerin bulunduğunu ileri sürebilirdik, örneğin, “Yuvarlak kare vardır.” diyebilirdik.

Varlık bir nitelikse o zaman bir obje hakkında bir şey söyleriz. Örneğin; “Gözlük masadadır.”, “Kaldırımdaki insanlardan bazıları acele yürüyorlardı.” sözceleri “gözlük” ve “insanlar”ın durumlarına dair bildirimlerdir. Varlık, nitelik olmadığından olumsuzlanamaz. Örneğin; “Gözlük vardır.”, “Yeryüzünde insan vardır.” yargılarını düşünelim. Bu yargıların olumsuzlarını söylemeyiz; “Gözlük, yoktur.”, “Yeryüzünde insan yoktur.” diyemeyiz. Bir yargı olumsuzlanamıyorsa bir bildirim değildir. Yani “gözlük” ve “insanlar” hakkında hiçbir şey bildirmez.

“X vardır.” demek, “En az şu özellikte X vardır.” demektir. Bir özel ad taşıyana, mantıksal bir çelişki yükleyebilmemiz için onun en mantıksal çelişki dışında kalacak bir niteliği olmalıdır. Kısaca söylersek bir şeyin var olduğunu söylemek, bu şey hakkında bize hiçbir şey öğretmez. Konuşmak her zaman bir şeyin var olduğunu dillendirmek, örneğin, “Kumaş vardır.” sözcesini telaffuz etmek değildir, tersine bir şeyi hangi durumdaki olduğunu bildirmektir, örneğin, “Reyonda 2 m. uzunluğunda gri renkte kumaş vardır.” demektir.

Kuşkusuz “varlık” kelimesinin anlamlı olarak kullanıldığı önermeler de vardır. Örneğin;

1.    “Dördün kare kökü vardır.”;

2.    Sadece bir İstanbul vardır.”;

3.    “Adı Turgut Özal olan bir Cumhurbaşkanı vardır.”;

4.    “Cüzdanımda yüz lira vardır.”

 

gibi önermeler. Bunlarda “varlık”, “yokluk”un karşıtına işaret etmez. Bunlardan (1)’de (4)’ün sahip olduğu bir şey, (2)’de bir şehrin bütün şehirlerden güzel olduğu, (3)’te Turgut Özal’ın bir kişi değil, tarihte yaşamış biri olduğu ve (4)’te cüzdanda yüz liranın bulunduğu anlatılır.